Το μικρό νησί Βουλκάνο (Vulcano) ανήκει όπως και το Στρόμπολι στα Αιόλια νησιά μεταξύ Σικελίας και Ιταλίας. Οι Ρωμαίοι, βλέποντας τις λάμψεις από τις εκρήξεις, πίστευαν ότι στο νησί είχε το εργαστήριό του ο θεός της φωτιάς Vulcan, που είναι ο ομόλογος του θεού Ήφαιστου στην ελληνική μυθολογία. Από αυτόν πήρε το νησί το όνομά του και, με τη σειρά του, το έδωσε στη λέξη volcano που σημαίνει ηφαίστειο στις περισσότερες ξένες γλώσσες.

Τα Αιόλια νησιά μεταξύ Σικελίας και Ιταλίας. Photo: Wikipedia.

Το νησί Βουλκάνο. Διακρίνεται ο κρατήρας Gran Cratere και το Vulcanello.

Το νησί Βουλκάνο. Μπροστά διακρίνεται το Vulcanello. Photo: Brisk J.

Το νησί έδωσε επίσης το όνομά του σε ένα ξεχωριστό τύπο εκρήξεων, τις Βουλκάνιες εκρήξεις (vulcanian eruptions). Οι βουλκάνιες εκρήξεις είναι μεμονωμένες σύντομες εκρήξεις που διαρκούν μερικά λεπτά έως μερικές ώρες και στην αρχή μοιάζουν με κανονιές εκτοξεύοντας βολίδες και λιθάρια με μεγάλη ταχύτητα. Στη συνέχεια, αφού το ηφαίστειο "καθαρίσει το λαιμό του", οι εκρήξεις είναι σχετικά ηπιότερες και διαρκούν περισσότερο. Η ηφαιστειακή δράση τύπου Βουλκάνο είναι πιο εκρηκτική από αυτήν του Στρόμπολι δημιουργώντας εκρηκτικές στήλες ύψους μεταξύ 5-10 km. Ο όγκος της τέφρας που παράγεται είναι σχετικά μικρός (<1 km³) και η περιοχή διασποράς όχι πολύ μεγάλη. Σήμερα, περιοδική βουλκάνια δράση έχουν τα ηφαίστεια Sakurajima (Ιαπωνία) και Tavurvur (Παπούα Νέα Γουινέα).

Το ηφαίστειο Sakurajima βρίσκεται στο νησί Kyushu (Ιαπωνία). Εκρήγνυται σχεδόν αδιάλειπτα από το 1955 με τελευταία έκρηξη το 2007. Σχηματίζει εκρηκτικές στήλες ύψους 1-3 km που ακολούθως δημιουργούν αποθέσεις πτώσης τέφρας αλλά και μεγαλύτερων πυροκλατσικών υλικών. Photo: Wikipedia, Nakano S., Pierson T.

Το ηφαίστειο Tavurvur είναι ένας κώνος που βρίσκεται στην καλδέρα Rabaul (Παπούα Νέα Γουινέα). H πιο πρόσφατη έκρηξη ήταν το 2006. Photo: Johnson W., Lorenz R., Wallace N.

Σε αντίθεση με τις στρομπόλιες εκρήξεις που σχετίζονται με βασαλτικό μάγμα, οι βουλκάνιες σχετίζονται συχνότερα με ανδεσιτικό έως δακιτικό μάγμα. Το υψηλότερο ιξώδες αυτών των μαγμάτων εμποδίζει τη διαφυγή των αερίων και έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία υψηλής πίεσης στο μάγμα και εκρηκτικότερες συνθήκες. Τα εκτινασσόμενα θραύσματα δεν έχουν το αεροδυναμικό σχήμα που είναι χαρακτηριστικό στις στρομπόλιες εκρήξεις. Ο λόγος είναι το υψηλότερο ιξώδες του μάγματος καθώς και το ότι τα αναβλήματα ενσωματώνουν υλικό από τα πετρώματα που φράσσουν τον πόρο του ηφαιστείου. Οι εκρήξεις τύπου Βουλκάνο συχνά συνδέονται με την ανάπτυξη θόλων λάβας, όπως αυτός στο ηφαίστειο Pelée (Μαρτινίκα, 1902), και με τη δημιουργία πυροκλαστικών ροών από την κατάρρευση των θόλων.

Τα προϊόντα των βουλκάνιων εκρήξεων περιέχουν μεγάλες βολίδες και τεμάχη που αποτίθενται κοντά στον πόρο. Αφθονες είναι οι βολίδες που η επιφάνειά τους μοιάζει με ξεροψημένη κόρα ψωμιού (breadcrust bombs). Αυτές έχουν βαθειά σπασίματα στην επιφάνεια, ενώ συχνά είναι πορώδεις στο εσωτερικό. Καθώς η ιξώδης και πλούσια σε αέρια λάβα εκτοξεύεται στον αέρα σχηματίζει βολίδες, οι οποίες εξωτερικά ψύχονται γρήγορα και σχηματίζουν ένα υαλώδη ή μικροκρυσταλλικό φλοιό. Στο εσωτερικό τους όμως είναι ακόμη θερμές και συνεχίζουν να απελευθερώνουν αέρια, τα οποία προκαλούν τη διαστολή τους και το σπάσιμο της εύθραυστης επιφάνειας. Οι βολίδες αυτές είναι χαρακτηριστικές των βουλκάνιων εκρήξεων.

Μολονότι οι βολίδες και τα τεμάχη είναι άφθονα σε κοντινές αποστάσεις από τον πόρο του ηφαιστείου, ο κύριος όγκος των πυροκλαστικών των βουλκάνιων εκρήξεων αποτελείται από πολύ λεπτόκοκκα υλικά στα οποία επικρατεί κυρίως η στάχτη. Η άφθονη στάχτη είναι αποτέλεσα του πολύ έντονου θρυμματισμού που οφείλεται στο υψηλό ποσοστό αερίων του μάγματος. Ενίοτε τα αέρια αυτά προέρχονται από την εξάτμιση μετεωρικού νερού. Αυτό κάνει αρκετές από τις βουλκάνιες εκρήξεις να είναι εν μέρει υδροηφαιστειακές. Οι αποθέσεις πτώσης της τέφρας είναι έντονα θρυμματισμένες, εντούτοις η περιοχή διασποράς τους είναι σχετικά μέτρια. Αυτό δείχνει υψηλό βαθμό εκρηκτικότητας (έντονος θρυμματισμός) με δημιουργία μέτριας εκρηκτικής στήλης (μέτρια διασπορά).

Η ιστορία του Βουλκάνο ξεκινά με τη δημιουργία ενός στρωματοηφαιστείου που κατέρρευσε σχηματίζοντας την καλδέρα Il Piano. Η καλδέρα πληρώθηκε μερικώς με πυροκλαστικές αποθέσεις και ρεύματα λάβας. Αυτό το στρωματοηφαίστειο και η καλδέρα αποτελούν το νότιο τμήμα του νησιού.

Ακολούθως, δημιουργήθηκε το σύμπλεγα θόλων λάβας Lentia στο βορειοδυτικά του παλιού ηφαιστείου. Το σύμπλεγμα κατέρρευσε επίσης και σχηματίστηκε έτσι η καλδέρα Lentia. Μέσα στη καλδέρα Lentia, πριν από 11-8.5 Ka δημιουργήθηκε ο κώνος Fossa. Ο κώνος καλύπτει το μεγαλύτερο από το βόρειο τμήμα του νησιού. Ο νεότερος ηφαιστειακός σχηματισμός του νησιού είναι ο κώνος Vulcanello που σχηματίστηκε το 183 π.Χ.

Η τελευταία έκρηξη του Βουλκάνο ήταν το 1888-1890. Από αυτήν την έκρηξη πήρε το όνομά του ο τύπος αυτών των εκρήξεων. Η έκρηξη ξεκίνησε με την εκτόξευση τεμαχών από παλαιότερα υλικά. Προοδευτικά, το ηφαίστειο εκτίνασσε φρέσκια λάβα με τη μορφή τεμαχών βολίδων και στάχτης. Οι εκρήξεις ήταν  διακεκομμένες με ενδιάμεσα διαλείμματα ηρεμίας μερικών λεπτών ή μερικών ημερών. Οι μεγαλύτερες εκρήξεις είχαν μεγαλύτερα μεσοδιαστήματα ηρεμίας. Στο τέλος η έκρηξη απέθεσε 5 m πυροκλαστικών υλικών στην κορυφή του κώνου Fossa. Βολίδες διαμέτρου 1 m εκτινάχθηκαν σε απόσταση 1 km. Δεν δημιουργήθηκαν θόλοι ή ρεύματα λάβας. Από τότε δεν συνέβησαν εκρήξεις, υπάρχει όμως έντονη ατμιδική δραστηριότητα.

Γεωλογικός χάρτης του Βουλκάνο. Photo:

Ο κώνος Fossa με τον κρατήρα Gran Cratere. Photo: Maurici G.

Ο κρατήρας Gran Cratere. Photo: Wikipedia.

Το Vulcanello. Photo: Alean J.