Οι Μπολσεβίκοι εισβάλλουν στα χειμερινά ανάκτορα της Ρωσίας

Εντούτοις, τα σημάδια της επερχόμενης κρίσης ήταν ήδη ορατά. Καταρχήν, το καθεστώς των Μπολσεβίκων στη Ρωσία είχε θέσει σε εφαρμογή ίσως το μεγαλύτερο ανεξόφλητο χρέος στην ιστορία μετά την Επανάσταση του Οκτωβρίου του 1917, γεγονός το οποίο επηρέασε ομόλογα αξίας περίπου 800 εκατομμυρίων λιρών. Όπως και στις περίπου προ επταετίας επαναστάσεις της Τουρκίας και του Μεξικού, οι ξένοι πιστωτές ήταν εύκολοι στόχοι για ένα ριζοσπαστικό νέο καθεστώς, ιδιαίτερα ένα καθεστώς φανατικά ενάντιο στην μπουρζουαζία.

Οι επενδυτές δεν μπορούσαν να αγνοήσουν τις υποσχέσεις του Τρότσκι για εξαγωγή της Ρωσικής Επανάστασης και στον υπόλοιπο κόσμο. Δεύτερον, η νέα Γερμανική Δημοκρατία εξαπάτησε εξίσου τόσο τους διεθνείς όσο και τους εγχώριους επενδυτές επιτρέποντας στο νόμισμά της και κατά συνέπεια –και σε όλα τα κρατικά ομόλογα που εκδόθηκαν σε μάρκα– να υποτιμηθούν σε σημείο που να μην έχουν πια καμιά απολύτως αξία. Η ροή καθαρού κεφαλαίου στη Γερμανία μεταξύ 1919 και 1923 μπορεί να έφτασε κιόλας το 6 ή 7% του καθαρού εθνικού προϊόντος· ένα μεγάλο, όμως, μέρος του κεφαλαίου που επένδυσαν ξένοι στα γερμανικά χρεόγραφα και το νόμισμα εξαλείφθηκε λόγω του πληθωρισμού· μια μορφή «Αμερικανικών Αποζημιώσεων προς τη Γερμανία».

Τρίτον, πολλά από τα σημαντικά διεθνή δάνεια της δεκαετίας του 1920 σκοπό είχαν, μετά από προσεκτικότερη εξέταση, να χρηματοδοτήσουν εκ νέου τα δάνεια που είχαν συναφθεί προπολεμικά σε λίρες, με μεταπολεμικά δολάρια. Τέταρτον, οι ροές από τους κυριότερους δανειστές (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία) ήταν σημαντικά μικρότερες σε πραγματικούς όρους. Σε τιμές του 1913, η μέση ετήσια εξαγωγή κεφαλαίων ήταν μόλις 550 εκατομμύρια δολάρια από το 1924 μέχρι το 1928, σε αντίθεση με τα 1.400 εκατομμύρια δολάρια μεταξύ 1911 και 1913. Τέλος, ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός –το «ζεστό χρήμα»– είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία από ό,τι το 1914. Και μεταξύ των μεγαλύτερων βραχυπρόθεσμων οφειλετών ήταν οι κύριοι πιστωτές καθαρών μακροπρόθεσμων δανείων.

Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των ροών κεφαλαίου την περίοδο του Μεσοπολέμου είναι η ταχύτατη αντιστροφή τους – και ασφαλώς οι συνεπακόλουθες ολέθριες συνέπειές τους. Βραχυπρόθεσμα, οι αποσύρσεις κεφαλαίων ενέτειναν τις υφέσεις που είχαν ήδη αρχίσει στις περισσότερες χώρες πρωτογενούς παραγωγής στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Μετά το 1931, όμως, τα ανεξόφλητα χρέη και οι υποτιμήσεις οδήγησαν σε σημαντικές ανακατανομές των πόρων από χώρες-πιστωτές σε χώρες-οφειλέτες. Ανεξόφλητα χρέη είχαν η Τουρκία, η Κίνα, οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η Βολιβία δήλωσε αδυναμία εξόφλησης του χρέους της τον Ιανουάριο του 1931, ακολούθησαν το Περού, η Χιλή, η Κούβα, η Βραζιλία και η Κολομβία. Η Ουγγαρία, η Γιουγκοσλαβία και η Ελλάδα ακολούθησαν την επόμενη χρονιά, η Αυστρία και η Γερμανία το 1933. Έως το 1934, όλες οι χώρες-οφειλέτες εκτός της Αργεντινής, της Αϊτής και της Δομινικανής Δημοκρατίας είχαν αναστείλει την εξυπηρέτηση χρέους…

Niall Ferguson, «Το πλέγμα του πλούτου», εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 490-492.