Αριστοφάνης: Ο κωμικός μας ποιητής

Αριστοφάνης, ο σπουδαίος μας κωμικός ποιητής που δε διδαχτήκαμε ποτέ στο σχολείο.

Από την Ηρώ Στ. Μπουσούνη

Από τους λίγους που τόλμησε να μιλήσει για τη θέση της γυναίκας (Λυσιστράτη), για τη δικαιοσύνη (Σφήκες), για τον πλούτο (Πλούτος), ο Αριστοφάνης εκτός από ένας σπουδαίος ποιητής ήταν και ένας ευφυής λογοτέχνης. Στα έργα του Αριστοφάνη περιγράφεται η καθημερινότητα της Αθήνας σχεδόν καλύτερα από κάθε άλλο συγγραφέα της εποχής.

Και όμως εδώ στην Ελλάδα, δε διδαχτήκαμε στο σχολείο τα έργα του σπουδαίου μας ποιητή.

Αριστοφάνης, ο κωμικός μας ποιητής

Δε γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του Αριστοφάνη και ότι γνωρίζουμε είναι κυρίως από τα έργα του. Γεννήθηκε στην Αθήνα περίπου το 445 π.Χ. και πέθανε στα μέσα της δεκαετίας του 380 π.Χ. Παντρεύτηκε νωρίς και απέκτησε τρεις γιους. Πιστεύετε πως ο Αριστοφάνης ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος.

Επιρροές για την συγγραφή των έργων του θεωρήθηκαν ο Όμηρος, ο Ησίοδος, η χορική και λυρική ποίηση αλλά και η παρατήρηση των κοινωνικών και πολιτικών δρώμενων. Οι ιδέες του πήγαζαν από την καθημερινότητα.

Για δύο πράγματα, περηφανευόταν κυρίως ο Αριστοφάνης. Για το θάρρος του ως προς τη σάτιρα των ισχυρών προσώπων και για την πρωτότυπη φαντασία του.

Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη

Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη είναι πάνω από όλα σάτιρα. Σάτιρα με σκοπό πως θα χτυπήσει το κακό και θα φέρει τη βελτίωση και τη σωτηρία. Η σάτιρα του ποιητή ήταν κωμική αλλά και σκληρή, αμείλικτη για πρόσωπα και καταστάσεις.
Ο Αριστοφάνης στα έργα του ασχολήθηκε με πολιτικά, κοινωνικά και πνευματικά θέματα και διακωμώδησε προσωπικότητες του καιρού του. Στα έργα του που διασώζονται, φαίνεται πως ήταν εναντίον του πολέμου και υπέρμαχος της ειρήνης. Πολλές φορές κατηγορήθηκε λανθασμένα πως δεν ήταν δημοκράτης καθώς ασκούσε έντονη κριτική στη «δημοκρατική» Αθήνα που προκαλούσε αρκετούς πολέμους.

Θετικές και αναμφισβήτητες για τον Αριστοφάνη ήταν οι δύο του αγάπες, η ειρήνη και η αγροτική τάξη. Για αυτές αγωνίστηκε ακλόνητα από την πρώτη εμφάνιση του στο θέατρο ως το τέλος.

Έντεκα από τα σαράντα έργα του σώζονται σχεδόν ολοκληρωμένα. Αυτά είναι: Αχαρνής (425 π.Χ.), Ιππείς (424 π.Χ.), Νεφέλες (423 π.Χ.), Σφήκες (422 π.Χ.), Ειρήνη (421 π.Χ.), Όρνιθες (414 π.Χ.), Λυσιστράτη (411 π.Χ.), Θεσμοφοριάζουσες (411 π.Χ.), Βάτραχοι (405 π.Χ.), Εκκλησιάζουσες (392 π.Χ.) και Πλούτος (388 π.Χ.).

Το δικαίωμα στη σάτιρα

Το δικαίωμα στη σάτιρα του ποιητή κανένας δεν το αμφισβητούσε. Δύο προσπάθειες που έγιναν, μία μετά την αποστασία της Σάμου 441-439π.Χ. και μία το 415π.Χ. για να περιοριστεί το δικαίωμα της σάτιρας δεν μπόρεσαν να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Με τον Αθηναίο στρατηγό Κλέωνα, ήρθε σε βίαιη σύγκρουση. Ο στρατηγός τον κυνήγησε δικαστικά και τον ανάγκασε να κρατήσει απέναντι του, στάση φρόνιμη και προσεκτική (Σφήκες, 1290).

Με τον Σωκράτη παρόλο που τον σατίρισε έντονα στις «Νεφέλες» φαίνεται πως είχαν φιλικές σχέσεις.

Ο Αριστοφάνης είναι εκπρόσωπος της «αρχαίας κωμωδίας». Ο ίδιος μέσα από τη Χορωδία στο έργο του «Ιππείς» τονίζει «Κατά τη γνώμη μου, ο συγγραφέας κωμωδιών έχει τη δυσκολότερη δουλειά από όλους».

Πηγές: Βιβλ. «Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη», μτφ. Θρασύβουλος Σταύρου, Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ,politeianet.gr, el.wikipedia.org